Жазықтық шаю экзогендік үдерістердің көрінісіретінде (Әзірбайджанның Ленкоран табиғи аймағының мысалында)

Аңдатпа

Климаттың жаһандық жылынуының жазықтық шаюдың қарқындылығының өзгеруіне әсерін зерттеуге ерекше назар аудару қажет, себебі Ленкоран табиғи аймағының аумағы кіретін құрылымы күрделі гетерогенді аймақтарда жылжыма процестерінің дамуы өсті. Осыған байланысты жазықтық шаюдың қарқындылығымен және осы процестердің көріну заңдылықтарымен сипатталатын қорғалатын табиғи аумақтардың аумағы ұлғайды. Зерттеудің мақсаты болып жазықтық шаюдың қарқындылығының картографиялық схемасын, сондай-ақ Ленкоран табиғи аймағының өзен алаптарының заңдылықтарын құру табылады. Ленкоран табиғи аймағының аумағын жазықтық шаюдың қарқындылығы және оның таралуының ерекше сипаттамалары бойынша аудандастыру ауыл шаруашылығында ерекше маңызға ие. Физикалық-географиялық факторлардың әртүрлілігі бізге биіктік белдеулеріндегі жазықтық шаю қарқындылығының картасын жасауға мүмкіндік берді. Жазықтық шаюдың жазық бөліктерден орта тау белдеуіне қарай өсуі анықталды. Жазықтық шаюдың ең үлкен мөлшері орта таулардың төменгі шекарасындағы тасқын режимі бар өзендерде, ал сел режимі бар өзендерде – орта таулы белдеудің шекарасынан жоғары байқалады. Аумақ шегіндегі жазықтық шаюдың қарқындылығы жылына 0,011-ден 0,14 мм-ге дейін ауытқиды. Жазықтық шаюдың картографиялық схемасын талдау көрсеткендей, 800 м-ден жоғары биіктіктен бастап, шайылуы қиын жыныстардың кең таралуына байланысты жазықтық шаюдың мөлшері жыл сайын 0,09 мм-ден біртіндеп азаяды.