ІЛЕ АЛАТАУДАҒЫ ГЛЯЦИАЛДЫ СЕЛ ҚАУІПІН САНДЫҚ БАҒАЛАУ
Article Sidebar
Main Article Content
Аңдатпа
Бұл мақала гляциалды сел қаупін сандық форматта бағалау мәселесін зерттеуге арналған. Зерттеу ауданы-Іле Алатауының солтүстік беткейінің орталық бөлігі. Қазіргі уақытта гляциалды сел қауіптілігін бағалауды орындау әдістемелері негізінен сапалық критерийлерді пайдалануға негізделген. Жалпы алғанда, мұндай бағалау далалық зерттеулер мен бақылаулардың нәтижелеріне негізделгеніне қарамастан, олардың нәтижелері негізінен субъективті фактормен анықталды. Зерттеудің мақсаты-эмпирикалық деректер негізінде гляциалды сел қаупін сандық бағалаудың жаңа әдістемесін құру арқылы мореналық-мұздық көлдердің серпінділігін бағалау кезінде сандық критерийлерді қолдану мәселесін шешу. Бұл жұмыста Іле Алатауының неғұрлым зерттелген сел қаупі бар аудандары үшін есептеу әдісімен алғаш рет алынған гляциалды сел қауіпін бағалау нәтижелері келтірілген. Гляциалдық сел қауіпін сандық бағалау үшін мореналық-мұздық көлдерінің серпілістерін тікелей бақылау нәтижелері пайдаланылды, бұл серпінді су тасқынының сандық сипаттамалары мен гидрографтарын алуға мүмкіндік берді. Сондай-ақ, эмпирикалық есептеу формулаларын қолдана отырып, аспаптық әдіспен өлшенген сел ошақтарынан (кесінділерден) шығудағы серпінді су тасқыны көлемі мен турбулентті балшық тас ағындарының максималды шығыстары арасындағы байланыстар анықталды.
Article Details
##submission.citations##
Бекенов К. А., Касенов М. К. Селевая безопасность, 50 лет деятельности Казселезащиты: итоги, эффективность, перспективы. 1973-2023 гг. – Алматы: Zialy baspasy, 2023. – 208 с.
Виноградов Ю. Б., Земс А. Э., Хонин Р. В. Селевой поток 15 июля 1973 г. на Малой Алматинке. - Сб. Селевые потоки. – М., 1976. – № 1. – с. 60–73.
Виноградов Ю. Б. Гляциальные прорывные паводки и селевые потоки. Гидрометеоиздат, Ленинград. – 1977. – 155 с.
Герасимов В. А. Катастрофические явления северного склона Большого Кавказа, связанные с нивально-гляциальными процессами. - Материалы гляциологических исследований. М., – 1978. Вып. 32. – С. 71–76.
Голубцов В. В. Моделирование стока горных рек в условиях ограниченной информации. - Алматы, 2010. – 232 с.
Докукин М. Д., Хаткутов А. В. Озера у ледника Малый Азау на Эльбрусе: динамика и прорывы // Лёд и снег. 2016. – Т. 56, №4. – С. 472-479.
Докукин М. Д., Савернюк Е. А., Багов А. М., Маркина А. В. О перестройке гидрографической сети северо-восточного подножия Эльбруса бассейны рек Бирджалы-Су и Кара-Кая-Су. // Лёд и снег. – 2012. – №2 (118). – С. 23-30.
Дуйсенов Е. Д. Селевые потоки в Заилийском Алатау. –Алма-Ата. – 1971. Изд. «Казахстан». – 191 с.
Есенов У. Е., Деговец А. С. Селевые потоки 1977 г. на реке Большая Алматика и задачи защиты города Алма-Аты Проблемы противоселевых мероприятий. – Алма-Ата: Казахстан – 1979. – С. 213–222.
Капица В., Шахгеданова М., Усманова З., Северский И., Благовещенский В., Касаткин Н., Мишенин В., Ребров Ю., Голенко А. Ледниковые озера Иле (Заилийского) Алатау: состояние, современные изменения, вероятные риски. Труды 5-й международный конференции «Селевые потоки: катастрофы, риск, прогноз, защита. –«Универсал», Тбилиси: Издательство, 2018 – С. 357–366.
Керемкулов В. А. Морфометрические характеристики и классификация моренных озер // Селевые потоки. – 1985. – № 9. – С. 36-46.
Медеу А. Р., Благовещенский В. П., Баймолдаев Т. А., Киренская Т. Л., Степанов Б. С. Селевые явления Юго-Восточного Казахстана. – Алматы: Институт географии, 2018. − Т. 2.− Ч. 2. Основы мониторинга в Иле Алатау. – 288 с.
Плеханов П. А. Гляциальные сели Заилийского Алатау и возможности их прогноза: Автореф. дис. ... канд. геогр. наук. – Ташкент, 1984. – 22 с.
Плеханов П. А., Судаков П. А., Токмагамбетов Г. А. Гляциальный селевой поток на р. Жарсай 3/УII. – Алма-ата, 1977. – С. 165–178.
Попов Н. В. О гляциальном селевом потоке 23 июля 1980 г. на р. Каскелен в Заилийском Алатау. – Сб. Проблемы противоселевых мероприятий, Алма-Ата: Казахстан 1984. – С. 222–230.
Попов Н. В. Особенности морфометрии приледниковых и моренных озер в Заилийском Алатау// Проблемы противоселевых мероприятий. − Алма-Ата: Казахстан, 1988. – С. 31–37.
Попов Н. В. Количественная оценка и причины формирования селей в бассейне реки Жарсай Проблемы противоселевых мероприятий. − Алма-Ата: Казахстан, 1981. – С. 158–166.
Степанов Б. С., Яфязова Р. К. Селевые явления Юго-Восточного Казахтана. Т. 3. Селевые процессы и селетехнические сооружения. – Алматы, 2014. – 434 с.
Тихомиров Ю. П., Шевырталов Е. П. Некоторые характеристики гляциального селя, прошедшего в бассейне р. Сарканд// Селевые потоки. − М.: Гидрометеоиздат, 1985. – №9. – С. 132–138.
Технический отчет за 1993 год (селевые работы), Обследование следов селевого потока 6.07.1993 г. в басс. р. Талгар, Глав. управление по гидрометеорологии при Кабинете Министров Республики Казахстан, Комплексная гидрологическая экспедиция. − Алматы, 1994. – С. 4–69.
Шушарин В. И., Марков И. Н. Наблюдения за формированием гляциальных селей в бассейне р. Средний Талгар. Сб.1 Селевые потоки. 1976. – С. 98–107.
Шушарин В. И., Попов Н. В. Развитие селевого потока в бассейне реки Средний Талгар// Проблемы противоселевых мероприятий. − Алма-Ата, 1981. – С. 153-157.
Carey M. Disasters, development, and glacial lake control in twentieth-century Peru// Wiegand E ed. Mountains: sources of water, sources of knowledge. Dordrecht, 2008.− P. 181–196.
Clague J. J., Mathews W. H. The magnitude of jökulhlaups// Journal of Glaciology. №12(66). − 1973. − P. 501-504.
Clague J. J. and Evans S. G. A review of catastrophic drainage of moraine-dammed lakes in British Columbia. - Quat. Sci. Rev 2000. − №19(17–18). − P. 1763–1783
Costa J.E., Schuster R.L. The formation and failure of natural dams. Geological Society of America Bulletin, 7, 1988. − №7.− P. 1054–1068.
Evans S.G. The maximum discharge of outburst floods caused by the breaching of manmade and natural dams// Canadian Geotechnical Journal. − №23.−1986. − P. 385–387.
Haeberli W. Frequency and characteristics of glacier floods in the Swiss Alps. Annals of Glaciology, 4. −1983.− №4.−P. 85–90.
Popov N. 1991. Assessment of glacial debris flow hazard in the north Tien-Shan// In Proceedings of the Soviet-China-Japan Symposium and field workshop on natural disasters, №2–17 Sept. 1991. − P. 384–39.
Walder J.S., Costa J. E. 1996. Outburst floods from glacier-dammed lakes: the effect of mode of lake drainage on flood magnitude. Earth Surface Processes and Landforms. – 1996. −№21. – P. 701-723.