ЭКЗОДИНАМИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕРДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ НАХИЧЕВАН ӨЗЕНІ АЛАБЫНДА

Article Sidebar

PDF (Русский)
##semicolon## Dec 24, 2024
##semicolon## https://doi.org/10.55764/2957-9856/2024-4-104-114.44
##semicolon##
табиғи бұзылу процестері, су тасқыны, көшкін, көшкін материалдары, техногендік әсер, спутниктік суреттер.

Main Article Content

Гияс Гурбанов
Әзірбайжан Ұлттық Ғылым академиясының Нахчыван филиалы
https://orcid.org/0009-0005-3957-4751

Аңдатпа

Нахичеван өзені бассейнінің жекелеген өзен аңғарларында қарқындылығы бойынша қолайсыз табиғат құбылыстарын сипаттауға әрекет жасалды. Нахичевань өзені бассейнінде елді мекендер мен шаруашылық жүйесіне ең үлкен зиян су тасқыны, сондай-ақ басқа да кең таралған қауіпті табиғи процестердің қайталануы салдарынан болады. Биченак, Колани, Дайлагли, Селасуз ауылдары мен Шахбуз қаласы тәуекелдер мен қауіптерге көбірек ұшырайды. Ежелгі және қазіргі кездегі тұрақталған көшкіндер бассейннің барлық дерлік өзен аңғарларында дамыған. Көшкіннің ең белсенді таралу аймағы Нахичеван өзені бассейнінің жоғарғы бөлігін, Батабат массивін, Биченақ орманын, Куку өзенінің орта ағысын, Кечилі және Зирнел ауылдарын қамтиды. Мұнда мұздық та, көшкін де кең таралған. Бұл аймақта қар көшкінін тудыратын факторлар төменнен биікке дейін өзгереді. Сонымен, егер кейбір жерлерде қар көшкінін қалыптастыруда аяздың әсер етуі маңызды рөл атқарса, басқаларында - температураның күрт өзгеруі, тау жыныстарының физикалық-химиялық құрамының, өсімдіктердің, жыныстардың жылу сыйымдылығына әсер ететін түсі, литологиялық құбылыс. , экспозиция және көлбеу еңіс дәрежесі, т.б. Жерсеріктен түсірілген суреттер мен өзіміздің далалық зерттеулерден алынған мәліметтерді талдау арқылы бассейнде алғаш рет кейбір қауіпті экзодинамикалық процестер анықталып, олардың карталары құрастырылды.

Article Details

Журналдың саны
№ 4 (2024): География және су ресурстары
Бөлім
Қауіпті экзогеодинамикалық процестер
##submission.authorBiography##

##submission.authorWithAffiliation##

Докторант (Әзірбайжан Ұлттық Ғылым академиясының Нахчыван филиалы, Нахичевань, Әзірбайжан Республикасы, qiyas.qurbanov92@gmail.com)

##submission.citations##

Seyidov M., Ibadullayeva S., Gasimov H., Salayeva Z. Şahbuz Dövlət Təbiət Qoruğunun Flora və Bitkiliyi. [Flora and Vegetation of Shahbuz State Nature Reserve]. Nakhchivan, 2014. 519 p. (in Azerbaijan).

Babayev. S. Y. Naxçıvan Muxtar Respublikasının coğrafiyası. [Geography of Nakhchivan Autonomous Republic]. Baku: “Science” Publ. House. 1999. 198 p. (in Azerbaijan).

Alakbarova S. O. Azərbaycan Respublikasının təsərrüfatına sel hadisəsinin təsirinin iqtisadi-coğrafi tədqiqi. [Economic-geographical study of the impact of the flood event on the economy of the Republic of Azerbaijan] the abstract of the Ph.D. dissertation on geography. Baku, 2012. 24 p. (in Azerbaijan).

Kangarli T. N. Geologiya [Geology]. Geography of Nakhchivan Autonomous Republic. Volume I. Nakhchivan, 2017. P. 35-97 (in Azerbaijan).

Bababeyli N. N. Naxçıvan Muxtar Respublikasında su-qravitasiya və qravitasiya prosesləri. Magistr dissertasiyası. [Water-gravity and gravity processes in Nakhchivan Autonomous Republic]. Master's thesis. Nakhchivan, 2005. 82 p. (in Azerbaijan).

Bababeyli N. S., Guluzadeh A. Y. Naxçıvan Muxtar Respublikasında dağətəyi ərazilərdə torpaq eroziyasının aerokosmik metodlarla tədqiqi [Study of soil erosion in the foothills of Nakhchivan Autonomous Republic by aerospace methods]. Scientific works of ANAS Nakhchivan Department. 2021. Series of natural and technical sciences. 4, p. 255-260 (in Azerbaijan).

Bababeyli N. S., Gurbanov G. H., Bababeyli N. N. Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində uçqunların coğrafi yayılmasının tədqiqinə dair [On the study of the geographical distribution of avalanches in the territory of the Nakhchivan Autonomous Republic]. Geography and natural resources. 2021. №2 (14). P. 36-40 (in Azerbaijan).

Bababeyli N.S., Gurbanov G.H. Naxçıvançay çay dərəsinin bəzi geomorfoloji xüsusiyyətlərinə dair. [On some geomorphological features of the Nakhchivanchay river valley]. Scientific works of ANAS Nakhchivan Department. Series of natural and technical sciences, 2019. №4. P. 265-271 (in Azerbaijan).

Bababeyli N. S., Gurbanov A. K., Bababeyli Y. N. Naxçıvançayın bəzi hidroloji xüsusiyyətlərinə dair. [On some hydrological features of Nakhchivanchay]. Scientific works of NSU. 2015. № 7. P. 136-140 (in Azerbaijan).

Alizade E. K, Khalilov H. A, Tarikhazar S. A, Hamidova Z. A. Geomorfoloji quruluş. [Geomorphological structure]. 2017. V. I. P. 115-149 (in Azerbaijan).

Bababeyli N. S., Gurbanov G. H., Askerov A. M. Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində cazibə, su-cazibə proseslərinin aerokosmik metodlarla tədqiqinə dair [On the study of gravity, water-gravity processes in the territory of Nakhchivan Autonomous Republic by aerospace methods]. Materials of the republican scientific conference dedicated to the 95th anniversary of the Nakhchivan Autonomous Republic. Nakhchivan, 2019. Р. 326-330 (in Azerbaijan).

Naxçıvan Muxtar Respublikasının fövqəladə hallar atlası. [Atlas of emergencies of Nakhchivan Autonomous Republic]. Nakhchivan, 2016. 247 p. (in Azerbaijan).

Berz G. Flood disasters: lesson from the past-worries for the future. Water and Maritime Engineering. 2000. P. 3-8 (in English).

Panagoulia D., Dimou G. Sensitivity of flood events to global climate change. Journal of Hydrology. 1997. V. 191. P. 208-222.

Musayeva M. R. Daşqınların təsərrüfatın inkişafı və ərazi təşkilinə təsiri. [Impact of floods on economic development and territorial organization]. Baku. 2014. 192 p. (in Azerbaijan).

Bababeyli N. S., Gurbanov G. H., Hajiyeva G. S. Naxçıvan Muxtar Respublikasinin ərazisində sel hövzələrinin geomorfoloji xüsusiyyətlərinin tədqiqi haqqında [About the study of geomorphological characteristics of flood basins in the territory of Nakhchivan Autonomous Republic]. Scientific works of Nakhchivan University. 2019. № 3. P. 227-235 (in Azerbaijan).

Nabiyev H. L. Təhlükəli atmosfer hadisələri. [Hazardous atmospheric phenomena]. Geography of Nakhchivan Autonomous Republic. 2017. V. I. P. 179-191. (in Azerbaijan).

Alizade E. K., Tarikhazer S. A. Structura processuum periculosorum geomorphologicorum in Caucaso minore (in Azerbaijan). [The structure of dangerous geomorphological processes in the Lesser Caucasus (within Azerbaijan)]. Bulletin of KRAUNC, Terrae Scientiae Series, 2013. № 1, exitus 21, p. 138-146. (in Russian).

Беручашвили Г.М. Метод определения максимальных расходов селей в момент их возникновения. Алма-Ата, 1979. С. 40-55 (in Russian).

Лилиенберг Д.А. Современная геодинамика Альпийского складчатого пояса Южной Европы. Геоморфология, 1985. №4. С. 16-29 (in Russian).

Bababeyli N. S., Gurbanov G. H. Naxçıvan Muxtar Respublikası çaylarında çay gətirmələrinə dair. [About bringing tea in the rivers of Nakhchivan Autonomous Republic]. ANAS NB. Scientific works, Nakhchivan, 2019. № 2. P. 296-300 (in Azerbaijan).

Museyibov M. A. Azərbaycanın fiziki coğrafiyası. [Physical geography of Azerbaijan]. Baku, 1998. 399 p. (in Azerbaijan).

Johnson A. M. Physical Processes in Geology, Freman, Cooper, and Co., San Francisco, 1970. 577 p. (in USD).

Abbasov M. A. Geomorphologia Nakhichevan ASSR [Geomorphology of the Nakhichevan ASSR]. Baku: “Science” Publ. House. 1970. 150 p. (in Azerbaijan).

Abbasov M. A. Solamen Centralis Araks depressionis montium adjacentium. [Relief of the Central Araks depression of adjacent mountains]. Baku: “Science” Publ. House, 1989 (in Azerbaijan).

Alirzayev G. A. Naxçıvan Muxtar Respublikasının dağlıq zonası torpaqlarının ekoloji vəziyyətinə eroziya prosesinin təsiri və mühafizəsi. [Effect of erosion process on the ecological condition of the lands of the mountainous zone of the Nakhchivan Autonomous Republic and its protection]. Diss...cog. science. nam. Baku, 2005. 154 p. (in Azerbaijan).