ОСЫ ҒАСЫРДЫҢ ОРТАСЫНА ҚАРАЙ CMIP6 МОДЕЛЬДЕРІ БОЙЫНША АМУДАРИЯ ӨЗЕНІ БАССЕЙНІНДЕГІ ТЕМПЕРАТУРА РЕЖИМІНІҢ КҮТІЛЕТІН ӨЗГЕРІСТЕРІ
Article Sidebar
Main Article Content
Аңдатпа
Бұл зерттеу ХХІ ғасырдың ортасына қарай Амудария өзенінің бассейніндегі температура режимінің сипаттамаларындағы ықтимал өзгерістерді қарастырды. Өзгерістерді бағалау жаһандық дамудың әлеуметтік-экономикалық жолының және шоғырланудың өкілдік жолдарының (SSP2-4.5 және SSP5-8.5) екі біріктірілген сценарийінде біріктірлген модельдерді өзара салыстыру жобасының (CMIP6) алтыншы кезеңіне қатысқан жаһандық климаттың біріктірлген модельдерінің көп модельді ансамбльдерінің нәтижелері негізінде алынды. Нәтижелер бассейн аумағында жылдың барлық маусымдарында жылыну үрдісі жалғасады деп күтілуде. Ғасырдың ортасына қарай мезгілдік температураның ықтимал өзгеруі бүкіл аумаққа: қыс мезгіліне 1,8‑3,6 °C; көктем мезгіліне 1,8‑3,1 °C; жаз мезгіліне 2,2‑3,4 °C; күз мезгіліне 2,1‑3,4 °C. Жылдық орташа температура 2,1‑3,2 °C-қа көтерілуі мүмкін. Тәуліктік ауа температурасының абсолютті максимумы мен минимумының мәндерінің артуы, ауаның өте жоғары температураларының қайталануының артуы (35 және 40 ºС-тан жоғары) және 0 ºС-тан төмен температурамен күндердің қайталануының төмендеуі күтіледі. SSP5-8,5 сценарийіне сәйкес күшті өзгерістері бар екі сценарий үшін ұқсас үлгілерді көрсететін бассейн аумағы бойынша температура режимінің сипаттамаларындағы өзгерістердің кеңістіктік таралуы берілген.
Article Details
##submission.citations##
Будущее бассейна Амударьи в условиях изменения климата / Под общ. ред. проф. В.А. Духовного. – Ташкент: НИЦ МКВК Центральной Азии, 2018. – 328 с.
State of the Global Climate 2023. – WMO-№ 1347. – Geneva, 2024. – 53 p.
WMO Global Annual to Decadal Climate Update. Target years: 2024 and 2024-2028 // P.27 download WMO Global Annual to Decadal Climate Update
Perkins S, LV A JR. Increasing frequency, intensity and duration of observed globalheatwaves and warm spells. Geophys Res Lett. 2012; 39: L20714.
The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Masson-Delmotte, V., P. Zhai, A. Pirani, S.L. Connors, C. Péan, S. Berger, N. Caud, Y. Chen, L. Goldfarb, M.I. Gomis, M. Huang, K. Leitzell, E. Lonnoy, J.B.R. Matthews, T.K. Maycock, T. Waterfield, O. Yelekçi, R. Yu, and B. Zhou (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, 2391 pp. doi:10.1017/9781009157896.
Klingelhöfer D., Braun M., Brüggmann D. et al. Heatwaves: does global research reflect the growing threat in the light of climate change? Global Health 19, 56 (2023). https://doi.org/10.1186/s12992-023-00955-4
Четвертое национальное сообщение Республики Таджикистан по Рамочной конвенции ООН об изменении климата. Душанбе, 2022. – 260 с.
Третье национальное сообщение Республики Узбекистан по Рамочной конвенции ООН об изменении климата. Ташкент, 2016. – 220 с.
Third National Communication of Turkmenistan under the United Nations Framework Convention on Climate Change. Ashgabat – 2015. – 160 p.
Сводное ежегодное сообщение о состоянии и изменении климата на территориях государств–участников СНГ за 2023 год [Электрон. ресурс]. – 2024. – URL: htm https://seakc.meteoinfo.ru/media/images-seakc/seakc/monitoring/cis-climate-2023.pdf (дата обращения: 12.04.2024).
Isabell Haag, Philip D. Jones and Cyrus Samimi. Central Asia’s Changing Climate: How Temperature and Precipitation Have Changed across Time, Space, and Altitude. Climate 2019, 7(10), 123; https://doi.org/10.3390/cli7100123
Доклад «Окружающая среда и безопасность в бассейне Амударьи»/ЮНЕП, ГРИД-Арендал, Zoi Environment Network. – 2011. – 112 c.
Afghanistan’s Second National Communication under the United Nations Framework Convention on Climate Change. – Kabul, 2017. – 98 p.
Climate Change 2021: Annex II: Models [Gutiérrez, J M., A.-M. Tréguier (eds.)]. In Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Masson-Delmotte, V., P. Zhai, A. Pirani, S.L. Connors, C. Péan, S. Berger, N. Caud, Y. Chen, L. Goldfarb, M.I. Gomis, M. Huang, K. Leitzell, E. Lonnoy, J.B.R. Matthews, T.K. Maycock, T. Waterfield, O. Yelekçi, R. Yu, and B. Zhou (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, pp. 2087–2138, doi:10.1017/9781009157896.016.
Veronika Eyring, Sandrine Bony, Gerald A. Meehl, Catherine A. Senior, Bjorn Stevens, Ronald J. Stouffer, and Karl E. Taylor. Overview of the Coupled Model Intercomparison Project Phase 6 (CMIP6) experimental design and organization // Geosci. Model Dev. – 2016. – № 9. – Р. 1937–1958, doi:10.5194/gmd-9-1937-2016.
Carvalho, D., Rafael, S., Monteiro, A. V. Rodrigues, M. Lopes & A. Rocha1. How well have CMIP3, CMIP5 and CMIP6 future climate projections portrayed the recently observed warming // Sci Rep. – 2022. – № 12. 11983 р. doi: 10.1038/s41598-022-16264-6.
IPCC, 2021: Annex VII: Glossary [Matthews, J.B.R., V. Möller, R. van Diemen, J.S. Fuglestvedt, V. Masson-Delmotte, C. Méndez, S. Semenov, A. Reisinger (eds.)]. In Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Masson-Delmotte, V., P. Zhai, A. Pirani, S.L. Connors, C. Péan, S. Berger, N. Caud, Y. Chen, L. Goldfarb, M.I. Gomis, M. Huang, K. Leitzell, E. Lonnoy, J.B.R. Matthews, T.K. Maycock, T. Waterfield, O. Yelekçi, R. Yu, and B. Zhou (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, p. 2215–2256, doi:10.1017/9781009157896.022.
Riahi, K., van Vuuren, D.P., Kriegler, E., Edmonds, J., O'Neill, B., Fujimori, S., Bauer, N., Calvin, K. The shared socioeconomic pathways and their energy, land use, and greenhouse gas emissions implications: An overview // Global Environmental Change – 2017. – № 42. – Р. 153–168.
Gutiérrez J.M., R.G. Jones, G.T. Narisma, L.M. Alves, M. Amjad, I.V. Gorodetskaya, M. Grose, N.A.B. Klutse, S. Krakovska, J. Li, D. Martínez-Castro, L.O. Mearns, S.H. Mernild, T. Ngo-Duc, B. van den Hurk, and J.-H. Yoon, 2021: Atlas. In Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Masson-Delmotte, V., P. Zhai, A. Pirani, S.L. Connors, C. Péan, S. Berger, N. Caud, Y. Chen, L. Goldfarb, M.I. Gomis, M. Huang, K. Leitzell, E. Lonnoy, J.B.R. Matthews, T.K. Maycock, T. Waterfield, O. Yelekçi, R. Yu, and B. Zhou (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, pp. 1927 2058, doi:10.1017/9781009157896.021.