ПОТЕНЦИАЛДЫ ДӘРІЛІК ӨСІМДІКТЕРДІҢ ӨСУ АЙМАҒЫНЫҢ ҚАЗІРГІ КЛИМАТТЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Article Sidebar
Main Article Content
Аңдатпа
Потенциалды дәрілік өсімдіктердің өсу аймағының климаттық ерекшеліктері қарастырылады. 1991-2023 жылдар аралығында 33 метеорологиялық станцияның мәліметтері бойынша. Статистикалық талдау және ауқымды диаграммалар (boxplot) көмегімен деректерді визуализациялау жүргізілді. Дәрілік өсімдіктердің өсу аймақтарында ауа температурасы мен жауын-шашын мөлшерінің өзгеруінің маусымдық және жылдық тенденциялары анықталды. Жылдың барлық маусымдарында ауа температурасының жоғарылауы байқалады, тек Оңтүстік Қазақстан мен Іле-Алатау тау бөктеріндегі аймақтарда күзде температураның әлсіз төмендеуі байқалады. Жалпы, жыл ішінде температураның 0,29-0,62 °С/10 жылға кең таралуы байқалады, көктем мен жаз үшін маңызды трендтер байқалады. Жауын-шашынның айлық сомасының уақыт барысын талдау жауын-шашынның әр түрлі өзгерісі байқалатынын көрсетті, Орталық Қазақстан аумағы үшін күзді қоспағанда, барлық трендтер шамалы. Потенциалды дәрілік өсімдіктердің өсу аймақтарындағы негізгі метеорологиялық шамалардың маусымдық және жылдық өзгерістерін зерттеу өсімдіктердің өсу ерекшеліктерін түсіну үшін де, оларды өсіру, жинау және медициналық мақсатта пайдалану процестерін оңтайландыру үшін де маңызды аспект болып табылады. Ауа температурасы мен жауын-шашын сияқты метеорологиялық жағдайлар дәрілік өсімдіктердің биологиялық сипаттамаларын, олардың белсенді компоненттерін және емдік қасиеттерін қалыптастыруда шешуші рөл атқарады.
Article Details
##submission.citations##
WMO: Climate change indicators reached record levels in 2023 [Электронный ресурс]. – 2024. – URL: https://wmo.int/ru/media/news/vmo-pokazateli-izmeneniya-klimata-dostigli-rekordnykh-urovney-v-2023-godu (дата обращения: 04.07.2024).
Climate Change 2023: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, H. Lee and J. Romero (eds.)]. IPCC, Geneva, Switzerland, 2023. – РР. 35-115. https://doi.org/10.59327/IPCC/AR6-9789291691647
El Gendy A.N.G., Fouad R., Omer E.A., Cock I.E. Effects of Climate Change on Medicinal Plants and Their Active Constituents. In: Hasanuzzaman, M. (eds) Climate-Resilient Agriculture, Vol 1. ¬– Springer, Cham, 2023. ¬– Р. 125-156. https://doi.org/10.1007/978-3-031-37424-1_6
Hounsou K. E., Sonibare M. A., Elufioye T. O. Climate change and the future of medicinal plants research // Bioactive Compounds in Health and Disease. – 2024. – Vol. 7(3). – P. 152-169. https://doi.org/10.31989/bchd.v7i3.1310
Атлас ареалов и ресурсов лекарственных растений Казахстана/ Под науч. ред. М.К. Кукенова. – Алматы: Ғылым, 1994. – 168 с.
Перечень редких и находящихся под угрозой исчезновения видов растений. Утвержден Постановлением Правительства Республики Казахстан от 31 октября 2006 года, № 1034 [Электрон. ресурс]. – 2006. – URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/forest/press/article/details/105771?lang=ru (дата обращения: 04.07.2024).
Kubentayev S. A., Zhumagul M. Zh., Kurmanbayeva M. S., Alibekov D. T., Kotukhov J. A., Sitpayeva G. T., Mukhtubayeva S. K., Izbastina K. S. Current state of populations of Rhodiola rosea L. (Crassulaceae) in East Kazakhstan // Botanical Studies. – 2021. – Vol. 62, №1. – Р. 1–20. doi: 10.1186/s40529-021-00327-4
Закон Республики Казахстан «О растительном мире» от 2 января 2023 года, № 183-VII ЗРК.
Terletskaya N. V., Turzhanova A. S., Khapilina O. N., Zhumagul M. Z., Meduntseva N. D., Kudrina N. O., Korbozova N. K., Kubentayev S. A., Kalendar R. Genetic Diversity in Natural Populations of Rhodiola Species of Different Adaptation Strategies // Genes. – 2023. – Vol. 14: 794. https://doi.org/ 10.3390/genes14040794
Terletskaya N. V., Korbozova N. K., Kudrina N. O., Kobylina T. N., Kurmanbayeva M. S., Meduntseva N. D., Tolstikova T. G. The Influence of Abiotic Stress Factors on the Morphophysiological and Phytochemical Aspects of the Acclimation of the Plant Rhodiola semenowii Boriss // Plants. – 2021. – Vol. 10, – issue 6: 1196. https://doi.org/10.3390/plants10061196
Terletskaya N. V., Korbozova N. K., Grazhdannikov A. E., Seitimova G. A., Meduntseva N. D., Kudrina N. O. Accumulation of Secondary Metabolites of Rhodiola semenovii Boriss. In Situ in the Dynamics of Growth and Development // Metabolites. – 2022. – Vol. 12: 622. https://doi.org/10.3390/ metabo12070622
Trisurat Y., Shrestha R.P., Kjelgren R. Plant species vulnerability to climate change in Peninsular Thailand // Applied Geography. – 2011. – Vol. 31, – issue 3. – Р. 1106-1114. https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2011.02.007
Tangjitman K., Trisonthi C., Wongsawad C., Jitaree S., Svenning J.C. Potential impact of climatic change on medicinal plants used in the Karen women’s health care in Northern Thailand // Songklanakarin Journal of Science and Technology. – 2015. – Vol. 37. – issue 3. – Р. 369–379.
Trisurat Y., Sutummawong N., Roehrdanz P.R., Chitechote A. Climate Change Impacts on Species Composition and Floristic Regions in Thailand // MDPI Diversity. – 2023. – Vol.15. – issue 10:1087 https://doi.org/10.3390/d15101087
Yi Y., Cheng X., Yang Z., Zhang S. Maxent modeling for predicting the potential distribution of endangered medicinal plant (H. Riparia Lour) in Yunnan, China // Ecological Engineering. – 2016. – Vol. 92. – Р. 260–269. https://doi.org/10.1016/j.ecoleng.2016.04.010
Fang Q., Yue Z., Zhang S., Wang G., Xue B., Guo Z. Effects of Climatic Disturbance on the Trade-Off between the Vegetation Pattern and Water Balance Based on a Novel Model and Accurately Remotely Sensed Data in a Semiarid Basin // MDPI Remote Sensing. – 2024. – Vol. 16. – issue 12:2132. https://doi.org/10.3390/rs16122132
Wei B., Wang R., Hou K., Wang X., Wu W. Predicting the current and future cultivation regions of Carthamus tinctorius L. using MaxEnt model under climate change in China // Global Ecology and Conservation. – 2018. – Vol. 16, e00477. https://doi.org/10.1016/j.gecco.2018.e00477
Feng G., Xiong Y.-J., Wei H.-Y., Li Y., Mao L.-F. Endemic medicinal plant distribution correlated with stable climate, precipitation, and cultural diversity // Plant Diversity. – 2023. – Vol. 45. – issue 4. – P. 479-484. https://doi.org/10.1016/j.pld.2022.09.007
Khanum R., Mumtaz A.S., Kumar S. Predicting impacts of climate change on medicinal asclepiads of Pakistan using Maxent modeling // Acta Oecologica. – 2013. – Vol. 49. – P. 23–31. https://doi.org/10.1016/j.actao.2013.02.007
Tarnian F., Kumar S., Azarnivand H., Chahouki M.A.Z., Mossivand A.M. Assessing the effects of climate change on the distribution of Daphne mucronata in Iran // Environmental Monitoring and Assessment. – 2021. – Vol. 193. – issue 9:562. https://doi.org/10.1007/s10661-021-09311-8
Shaban M., Ghehsareh Ardestani E., Ebrahimi A., Borhani M. Climate change impacts on optimal habitat of Stachys inflata medicinal plant in central Iran // Scientific Reports. – 2023. – Vol. 13 :6580. https://doi.org/10.1038/s41598-023-33660-8
Asase A., Peterson A.T. Predicted impacts of global climate change on the geographic distribution of an invaluable African medicinal plant resource, Alstonia boonei De Wild // Journal of Applied Research on Medicinal and Aromatic Plants. – 2019. – V. 14:100206. https://doi.org/10.1016/j.jarmap.2019.100206
Oluoch W. A., Borgemeister C., de Deus Vidal Junior J., Fremout T., Gaisberger H., Whitney C., Schmitt C.B. Predicted changes in distribution and richness of wild edible plants under climate change scenarios in northwestern Kenya // Regional Environmental Change. – 2024. – Vol. 24. – issue 1:11. https://doi.org/10.1007/s10113-023-02175-3
Cahyaningsih R., Phillips J., Brehm J.M., Gaisberger H., Maxted N. Climate change impact on medicinal plants in Indonesia // Global Ecology and Conservation. – 2021. – Vol. 30:e01752. https://doi.org/10.1016/j.gecco.2021.e01752
Silva J.L.S., Cruz-Neto O., Tabarelli M., Albuquerque U.P., Lopes A.V. Climate change will likely threaten areas of suitable habitats for the most relevant medicinal plants native to the Caatinga dry forest // Ethnobiology and Conservation. – 2022. – Vol. 11:15. https://doi.org/10.15451/ec2022-06-11.15-1-24
Maikhuri R.K., Phondani P.C., Dhyani D., Rawat L.S., Jha N.K., Kandari L.S. Assessment of Climate Change Impacts and its Implications on Medicinal Plants-Based Traditional Healthcare System in Central Himalaya, India. Iran // Iranian Journal of Science and Technology. Transactions A: Science. – 2018. – Vol. 42. – Р. 1827–1835. https://doi.org/10.1007/s40995-017- 0354-2
Kirakosyan A., Seymour E., Kaufman P.B., Warber S., Bolling S., Chang S.C. Antioxidant capacity of polyphenolic extracts from leaves of Crataegus laevigata and Crataegus monogyna (hawthorn) subjected to drought and cold stress // Journal of Agricultural and Food Chemistry. – 2003. – Vol. 51. – issue 14. – Р. 3973–3976. https://doi.org/10.1021/jf030096r
Zobayed S.M.A., Afreen F., Kozai T. Temperature stress can alter the photosynthetic efficiency and secondary metabolite concentrations in St. John’s wort // Plant Physiology and Biochemistry. – 2005. – Vol. 43. – issue 10-11. – Р. 977–984. https://doi.org/10.1016/j.plaphy.2005.07.013
Sanchez A.C., Osborne P.E., Haq N. Climate change and the African baobab (Adansonia digitata L.): the need for better conservation strategies // African Journal of Ecology. – 2011. – Vol. 49. – issue 2. – Р. 234-245. https://doi.org/10.1111/j.1365-2028.2011.01257.x
Vincent H., Amri A., Castaneda-Alvarez N.P., Dempewolf H., Dulloo E., Guarino L., Hole D., Mba C., Toledo A., Maxted N. Modeling of crop wild relative species identifies areas globally for in situ conservation // Communications Biology. – Vol. 2:136. https://doi.org/10.1038/s42003-019-0372-z
Gaisberger H., Legay S., Andre C., Loo J., Azimov R., Aaliev S., Bobokalonov F., Mukhsimov N., Kettle C., Vinceti B. Diversity under threat: connecting genetic diversity and threat mapping to set conservation priorities for Juglans regia L. populations in Central Asia // Frontiers in Ecology and Evolution. – 2020. – Vol. 8. https://doi.org/ 10.3389/fevo.2020.00171
Климат Казахстана [Электронный ресурс]. – URL: https://www.kazhydromet.kz/ru/klimat/klimat-kazahstana-1 (дата обращения: 04.07.2024).
Республика Казахстан [Электронный ресурс]. – URL: https://www.akorda.kz/ru/republic_of_kazakhstan/kazakhstan# (дата обращения: 04.07.2024).
Сальников В., Подрезов А. Исследование по оценке проблем засухи и моделей мониторинга засух в Центральной Азии. Экономическая и социальная комиссия для Азии и Тихого океана. – Алматы: Центр по чрезвычайным ситуациям и снижению риска стихийных бедствий, 2020. – 57 c.
Ерисковская Л. А. Изменение континентальности климата за последние годы (на примере ледника Туйыксу) // Гидрометеорология и экология. – 2015. – № 1. – С. 29-35.