ТҰРАҚТЫ ДАМУ МАҚСАТЫНДА ЛАНДШАФТАРДЫ ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУДЕ ЖЕРГІЛІКТІ ТОПОНИМИКАЛЫҚ МӘЛІМЕТТЕРДІ ПАЙДАЛАНУ
Article Sidebar
Main Article Content
Аңдатпа
Құрлық экожүйелерін қорғау, оларды тұрақты дамуы тұрғысынан саралау, жер бетіндегі ландшафттарды сақтау немесе қалпына келтіру өте өзекті мәселе. Мақалада ландшафт өзгерістерінің топонимдерде көрініс табуы талданған. Ландшафтарды қалпына келтіруде топонимика мәліметтерін қолданудың нұсқаулығы, дәстүрлі білімді қолданып, тұрақты даму моделін ұсынған. Сонымен қатар, жұмыста жергілікті топонимикалық мәліметтердің ландшафтарды қалпына келтірудегі маңызы кешенді түрде зерттелген. Зерттеу нәтижелері бойынша, ландшафтардың байырғы табиғи қалпын қалпына келтіруде топонимдердің тарихи және географиялық мәніне ерекше көңіл бөлінеді. Авторлар топонимдерді зерттеу тек жекелеген атауларды ғана емес, тұтас топонимикалық жүйені қарастырудың маңыздылығын атап көрсетеді. Мақалада географиялық атаулардың мағыналық жүктемесін тарихи тұрғыдан сараптау қажеттігіне баса назар аударылады, сондай-ақ кейбір атаулардың "салыстырмалы негативтілік" заңдылығына аумаққа тән емес құбылыстарды көрсету мақсатында қойылғаны айтылады. Ландшафтарды қалпына келтіруде топонимикалық мәліметтерді археологиялық, палинологиялық және тарихи деректермен толықтырудың маңыздылығы да көрсетілген. Зерттеу барысында ландшафт құрамбөліктеріне қатысты деректерді талдап, табиғи экожүйедегі тепе-теңдікті қалпына келтірудің тиімді жолдары ұсынылады.
Article Details
##submission.citations##
UNESCO. Education for Sustainable Development: A Roadmap. 2020. https://doi.org/10.54675/YFRE1448, ISBN 978-92-3-100394-3
Spampinato G., Crisarа R., Cameriere P., Cano-Ortíz A., Musarella C. Analysis of the forest landscape and its transformations through phytotoponyms: A Case Study in Calabria (Southern Italy) // Land. – 2022. – №11(4). – 518p. https://doi.org/10.3390/land11040518
Chen X., Hu T., Ren F., Deng C., Li L., & Nan G. Landscape analysis of geographical names in Hubei Province, China // Entropy. – 2014. – №16(12). – Р. 6313-6337. https://doi.org/10.3390/e16126313
Wang Y., Fang L., Zhang S., Zhang T., Li D., Ge D. Spatial-temporal characteristics and causes of changes to the county-level administrative toponyms cultural landscape in the Eastern Plains of China //Plos One. - 2019. – №14(5). e0217381. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0217381
Qian S., Kang M., & Wang M. Toponym mapping: A Case for distribution of ethnic groups and landscape features in Guangdong, China // Journal of Maps. – 2016. – №12(sup1). – P. 546-550. https://doi.org/10.1080/17445647.2016.1201017
Grădinaru I., Iosep I., Pociask-Karteczka J., Brancelj A., Mácha P. Study of the occurrence and distribution of „iezer “and „bolătău“-based toponyms in Romania and their counterparts from Poland, the Czech Republic and Slovenia // Scientific Annals of Stefan Cel Mare University of Suceava Geography Series. – 2012. – №21(1) – Р. 68-79. https://doi.org/10.4316/georeview.2012.21.1.56
Семенов-Тян-Шанский В. П. Как отражается географический пейзаж в народных названиях // Землеведение – М., 1924. - Т. 26, Вып. 12. – C.133-158.
Аль-Рахби А.М., Зарытовская В.Н. Структурно-семантические особенности топонимов Омана как отражение языковой ситуации и материальной и нематериальной культуры страны // Вестник Российского университета дружбы народов. Серия: Теория языка. Семиотика. Семантика. − 2023. − Т. 14. − №3. − C. 876-892. doi: 10.22363/2313-2299-2023-14-3-876-892
Лавренова О. А., Филиппова В. В. Топонимика в культурном ландшафте Якутии: проблема текстуализации // Известия РАН. Серия географическая. − 2019. − №2. − C. 129-136. doi: 10.31857/S2587-556620192129-136
Frajer J. and Fiedor D. Discovering extinct water bodies in the landscape of Central Europe using toponymic GIS // Moravian Geographical Reports. – 2018. – №26(2). – Р.121-134. https://doi.org/10.2478/mgr-2018-0010
Жекулин В. С. Историческая география ландшафтов. – Новгород, 1972. – 229 с.
Любимова Е. Л., Мурзаев Э. М. Топонимические свидетельства географических условий Русской равнины // Современные проблемы географии. – М.: Наука, 1964. – C. 303-308.
Абрамова Т. А., Варущенко А. Н. Палеогеографическая обстановка Казахстана и Средней Азии в средние века // Вестник Моск. ун-та, серия географическая. − 1989. − № 6. - С. 29-36.
Гумилев Л. Н., Алексин А. А. Каспий, климат и кочевники Евразии // Труды общества истории, археологии и этнографии. – 1963. – № 1(36). – С. 41-55.
Деом Ж.-М., Сала Р. Регулирование поголовья диких животных в аридных регионах в древности: новые свидетельства из Северного Устюрта // Научные чтения памяти Н.Э. Масанова: сб. матер. науч-практ. конф. – Алматы: Дайк-Пресс, 2009. – С. 135-141.
Аубекеров Б. Ж., Сала Р., Нигматова С. А., Деом Ж.-М. Климат, ландшафты и исторические события эпохи номадов на территории Казахстана (зарождение, расцвет и затухание номадизма) // Научные чтения памяти Н. Э. Масанова: сб. матер. науч-практ. конф. – Алматы: Дайк-Пресс, 2009. – С. 48-59.
Чупахин В. М. Физическая география Казахстана. – Алма-Ата: Мектеп, 1968. – 259 с.
Филонец П. П. Очерки по географии внутренних вод Центрального, Южного и Восточного Казахстана (озера, водохранилища и ледники). – Алма-Ата: Наука, 1981. – 292 с.
Материалы по киргизскому землепользованию. Т. ХІІ. Акмолинская область. Петропавловский уезд. – Чернигов, 1908.- 670 c.
Коровин Е. П. Растительность Средней Азии и Казахстана. 2-е изд. – Ташкент: УзССР, 1962. – Кн. 2. - 547 с.
Мейендорф Е. К. Путешествие из Оренбурга в Бухару. – М., 1975. – 181 с.
Cеверцов Н. А. Путешествия по Туркестанскому краю. – М.: ОГИЗ, 1947. – 304 с.
Қазақстан. Ұлттық энциклопедия /Бас ред. Ә. Нысанбаев. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 1998. – Т. 1. - 720 б.
Biedenweg К., Anderson L., Chisholm S., Hatfield (Siletz, Cherokee), Hollender R., Kintner L., Trimbach D. Traditional ecological knowledge and Western social science contributions to orca conservation knowledge // Journal for Nature Conservation. – 2023. – №72. – 126364 https://doi.org/10.1016/j.jnc.2023.126364
Singh R., Sharma R.K., Babu S., et al. Traditional Ecological Knowledge and Contemporary Changes in the Agro-pastoral System of Upper Spiti Landscape, Indian Trans-Himalayas // Pastoralism. – 2020. – №10. – P. 15. https://doi. org/10.1186/s13570-020-00169-y
Hartel T., Fischer J., Shumi G., Apollinaire W. The traditional ecological knowledge conundrum // Trends in Ecology & Evolution. – 2023. – Vol. 38, issue 3. – P. 211-214. https://doi.org/10.1016/j.tree.2022.12.004
Поспелов Е. М. Топонимика и историческая география // Топонимика и историческая география. – М.: МФГО, 1976. – С. 4-9.
Койчубаев Е. Краткий толковый словарь топонимов Казахстана. – Алма-Ата: Наука, 1974. – 275 с.
Мырзалиева З.Қ. Оңтүстік Қазақстан облысы топонимиясының физикалық-географиялық астарлары: геогр. ғыл. канд. ... автореф. – Алматы, 2007. – 16 б.
Топонимика региона — как основа восстановления и развития ландшафтов Павлодарского Прииртышья: учебное пособие для студентов естественно-научных и гуманитарных специальностей / К. Т. Сапаров, А. Е. Егинбаева. — 2-е изд. — Алматы: Эпиграф, 2017. − 168 с
Қашқари М. Түрік сөздігі /Ауд. А. Егеубай. – Алматы: Хант, 1997. – Т. 1. - 590 б.
Мурзаев Э. М. Топонимика и география //Вестник Моск. ун-та. Серия географическая. – 1963. − № 3. – С. 11-16.
Hassen А., Zander K., Manes S., Meragiaw M. Local People's perception of forest ecosystem services, traditional conservation, and management approaches in North Wollo, Ethiopia // Journal of Environmental Management. – 2023. – Vol. 330. – P. 117118. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2022.117118.
Hill R. et al. Working with indigenous, local and scientific knowledge in assessments of nature and nature's linkages with people // Current Opinion in Environmental Sustainability. – 2020. – Vol. 43. – P. 8-20 https://doi.org/10.1016/j.cosust.2019.12.006