СЫРДАРИЯ ӨЗЕНІНІҢ БАССЕЙНІ БОЙЫНША BCC-CSM1-2 КЛИМАТТЫҚ МОДЕЛІ АРҚЫЛЫ АУА ТЕМПЕРАТУРАСЫ МЕН ЖАУЫН-ШАШЫН ӨЗГЕРІСІНІҢ БОЛЖАМЫ
Article Sidebar
Main Article Content
Аңдатпа
Сырдария өзені алабындағы ауа температурасы мен жауын-шашын режиміне 1941 жылдан 2021 жылға дейінгі кезеңге талдау жүргізілді, онда олардың өсу тенденциялары, қыста жауын-шашынның көбеюі және жазда аздап азаюы анықталды. 1961-1990 жж. базалық кезеңдегі ауа температурасының асып кетуі. 2,2 - 2,6°С болды, ал қазіргі кезең үшін 1991-2020 жж. 1 °С-тан жоғары, бұл Қазақстанның басқа аймақтарымен салыстырғанда жоғары. Сондай-ақ, жергілікті орографиялық жағдайларға егжей-тегжейлі және бейімделу негізінде CMIP6 ансамблінен қолайлы климаттық модельдерді таңдау бойынша аналитикалық жұмыстар жүргізілді. Зерттелетін аймақ үшін ең қолайлы модель қытайлық BCC-CSM1-2 моделі болды. Модельдік нәтижелер бойынша ғасырдың соңына дейін температура мен жауын-шашынның күтілетін өзгерістері анықталды. SSP-4.5 сценарийі бойынша қыста ауаның орташа температурасы -2,8-ден +1,5 °C-қа дейін, ал жазда 33,7 °C-қа дейін жетуі мүмкін. Жауын-шашын режимі де өзгереді, әсіресе қыста және наурызда жауын-шашынның ең көп мөлшері тау етегінде күтіледі, атап айтқанда сұйық жауын-шашын басым болады және жазық аймақта жылдың жылы жартысында айтарлықтай азаяды.
Article Details
##submission.citations##
Национальная стратегия Республики Туркменистан об изменении климата https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/migration/tm/undp-tm-NCCS_RUS.pdf
Национальное сообщение Туркменистана по Рамочной конвенции по изменению климата ООН (2012–2015 гг.) https://unfccc.int/sites/default/files/NDC/2023-01/NDC_Turkmenistan_12-05-2022_approv.%20by%20Decree_Rus.pdf
Bissenbayeva S., Abuduwaili J., Shokparova D., Saparova A. Variation in Runoff of the Arys River and Keles River Watersheds (Kazakhstan), as Influenced by Climate Variation and Human Activity/ Sustainability 2019, 11, 4788; doi:10.3390/su11174788
Сапарова А. А., Алимкулов С. К. Современное состояние водных ресурсов Арало-Сырдариинского водохозяйственного бассейна и его антропогенное изменение / Вопросы географии и геоэкологии. – Вып.3. – 2020. – С. 24-25.
Долгих С. А., Белдеубаев Е. Е., Турумова Г. Е. Ожидаемые изменения в режиме температуры в бассейне реки Амудария по данным модели CMIP6 к середине текущего столетия // География и водные ресурсы. – 2024. – Вып. 3. – с. 125–138.
Бурлибаев М.Ж., Сапарова А.А. Особенности минерализации казахстанской части реки Сырдария // Гидрометеорология и экология. – 2022. – Вып. 1. – С. 115–128. DOI:10.54668/2789-6323-2022-104-1-115-128
Достай Ж.Д., Алимкулов С.К., Сапарова А.А. Оценка водных ресурсов на современном этапе развития Арало-Сырдарьинского природно-хозяйственного комплекса // Гидрометеорология и экология. – 2016. – Вып. 1. – С. 95–96.
Wu T., Song L., Li W., Wang Z., Zhang H., Xin X., ... Liu Y. (2014). An overview of BCC climate system model development and application for climate change studies. Journal of Meteorological Research, 28(1), 34-56.
Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) (Ed.), 2023. Climate Change Information for Regional Impact and for Risk Assessment, in: Climate Change 2021 – The Physical Science Basis: Working Group I Contribution to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press, Cambridge, pp. 1767–1926. https://doi.org/10.1017/9781009157896.014
Moss R. H., Edmonds J. A., Hibbard K. A., Manning M. R., Rose S. K., van Vuuren D. P., Wilbanks T. J. (2010). The next generation of scenarios for climate change research and assessment. Nature, 463(7282), 747-756.
База данных для открытого использования результатов наблюдений на метеорологических станциях РГП «Казгидромет»: https://meteo.kazhydromet.kz/database_meteo/
Закс Л. Статистическое оценивание. – М.: Статистика, 1976. – 598 с.
Европейский центр среднесрочных прогнозов погоды (ECMWF). (n.d.). Copernicus Climate Data Store (CDS). Retrieved from https://cds.climate.copernicus.eu
Eyring V., Bony S., Meehl G. A., Senior C. A., Stevens B., Stouffer R. J., Taylor K. E. (2016). Overview of the Coupled Model Intercomparison Project Phase 6 (CMIP6) experimental design and organization. Geoscientific Model Development, 9(5), 1937-1958.
Лобанов В. А., Наурозбаева Ж. К. О возможных изменениях толщины морского льда в Каспийском море в текущем столетии. // Гидрометеорология и экология. Ученые записки РГГМУ. – 2021. – № 62. – С. 75–95 DOI:10.33933/2074-2762-2021-62-75-95
Zhanar Naurozbayeva, Aziza Baubekova, Anastasia Kvasha, Vladimir Lobanov, Bjorn Kløve & Ali Torabi Haghighi (2023) Determining factors for changes in the ice regime of the Caspian Sea, International Journal of Water Resources Development, DOI: 10.1080/07900627.2023.2231099 https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/07900627.2023.2231099?tab=permissions&scroll=top&role=tab
Лобанов В. А. Лекции по климатологии. Ч. 2. Динамика климата. Кн. 1. В 2 кн.: учебник. – СПб.: РГГМУ. – 2016. – 332 с.
Климат Казахстана. Под ред. Утешева А. С. – Л.: Гидрометеоиздат. – 1959. – 366 с.
Ежегодный бюллетень мониторинга изменения климата Казахстана 2023. – Астана: РГП «Казгидромет». – 65 с.
Наурозбаева Ж.К. Климатические характеристики осадков и температуры воздуха на территории южного и юго-восточного Казахстана в тёплый период. // Гидрометеорология и экология. – 2011. – В. 3. – С. 95–102.
8-е Национальное Сообщение и 5-й Двухгодичный Доклад Республики Казахстан Рамочной Конвенции ООН об Изменении Климата. https://ecogosfond.kz/wp-content/uploads/2023/09/NDMJeK-1.2022.pdf