КАСПИЙ АЙМАҒЫНДАҒЫ BCC-CSM1-2 КЛИМАТТЫҚ МОДЕЛІ АРҚЫЛЫ АУА ТЕМПЕРАТУРАСЫ МЕН ЖАУЫН-ШАШЫННЫҢ ӨЗГЕРІСІНІҢ КЕЛЕШЕККЕ БОЛЖАУЫ
Article Sidebar
Main Article Content
Аңдатпа
Мақалада BCC-CSM1-2 климаттық моделі және SSP4.5 және SSP8.5 климаттық сценарийлері арқылы Каспий аймағындағы ауа температурасы мен жауын-шашынның өзгеруі бағаланады. Зерттеу 1961-2024 жылдар аралығын қамтиды. Ауа температурасының айтарлықтай жоғарылауы және жауын-шашын мөлшерінің өзгеруі анықталды. Орташа жылдық температура 1976 жылдан бері байқалған оң ауытқулармен өсуде. Дала және шөл аймақтарында орналасқан станциялар (Түшібек және Бейнеу) 2010 жылдардан бастап ерекше қарқынды өсуді көрсетті. Қытайлық климаттық модельдің нәтижелері 21 ғасырдың аяғында SSP4.5 сценарийі бойынша қыста ауа температурасы континенттік аймақтарда +6-+8 °C және жағалауда +3-+4 °C, ал жазда +6-+7 °C жоғарылауы мүмкін екенін көрсетеді. SSP8.5 қатаң сценарийіне сәйкес, ғасырдың соңына қарай температура қыста +7-+8 °C, ал жазда +9-+10 °C жоғарылауы мүмкін. Қыста да, жазда да жауын-шашынның азаюымен, жауын-шашын үлгілерінің өзгеруі де ғасырдың соңына қарай күтілуде. Қысқы жауын-шашынның барынша азаюы облыстың солтүстік-батысында (Ақтөбе мен Оралда 53–60%) күтіледі. Жазда құрғақ аймақтарда (Бейнеу, Шалқар, Түшібек) жауын-шашынның айтарлықтай төмендеуі болжануда, ол 60–71%-ға жетеді, бұл инфрақұрылым мен ауыл шаруашылығына қауіп-қатерді күшейтуі мүмкін. Өңірді осы өзгерістерге бейімдеу үшін кешенді шаралар қажет, соның ішінде сумен жабдықтау жүйелерін жаңғырту, смарт егіншілік технологияларын енгізу, агроорман шаруашылығы мен ормандарды қалпына келтіру.
Article Details
##submission.citations##
Ежегодный бюллетень мониторинга состояния и изменения климата Казахстана 2023. – Астана: РГП «Казгидромет», 2023. - 65 с.
Панин Г. Н., Мамедов Р. М., Митрофанов И. В. Современное состояние Каспийского моря. - М.: Наука, 2005. – 356 с.
Кожахметов П.Ж., Кожахметова Э.П. Экстремальные метеорологические явления в Казахстане в условиях глобального потепления климата// Гидрометеорология и экология. - 2016. - № 2. - С.7-17.
Информационный бюллетень о состоянии уровня Каспийского моря. Официальный сайт КАСПКОМ. – [Электронный ресурс]. – 2025. – Режим доступа – http://caspcom.com/wp-content/uploads/2025
МГЭИК, 2014: Изменение климата, 2014 г.: Обобщающий доклад. Вклад Рабочих групп I, II и III в Пятый оценочный доклад Межправительственной группы экспертов по изменению климата [основная группа авторов, Р.К. Пачаури и Л.А. Мейер (ред.)]. МГЭИК, Женева, Швейцария. - С. 163.
Eyring V., Bony S., Meehl G. A., et al. (2016). Overview of the Coupled Model Intercomparison Project Phase 6 (CMIP6) experimental design and organization. Geoscientific Model Development, 9, 1937–1958.
Meehl G. A. et al. (2014). Climate Model Intercomparisons: Preparing for the Next Phase. Eos, Transactions American Geophysical Union, 95(9), – С. 77–78.
Carvalho D., Rafael S., Monteiro A. V., Rodrigues M., Lopes & Rocha1 A. How well have CMIP3, CMIP5 and CMIP6 future climate projections portrayed the recently observed warming // Sci Rep. – 2022. – № 12. 11983 р. doi: 10.1038/s41598-022-16264-6.
IPCC (2021). Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the IPCC.
Summary for Policymakers. In: Climate Change 2021: The Physical Science Basis IPCC (2021).
База данных для открытого использования результатов наблюдений на метеорологических станциях РГП «Казгидромет»: https://meteo.kazhydromet.kz/database_meteo/
Дрейпер Н. Прикладной регрессионный анализ. – М.: Статистика, 1973. – 392 с.
Малинин В. Н. Статистические методы анализа гидрометеорологической информации. - СПб.: Изд. РГГМУ, 2008. – 408 с.
Grubbs, Frank E. (1969). "Procedures for Detecting Outlying Observations in Samples." Technometrics, Vol. 11, No. 1.
Закс Л. Статистическое оценивание. – М.: Статистика, 1976. – 598 с.
European Centre for Medium-Term Weather Forecasts (ECMWF). (n.d.). Copernicus Climate Data Store (CDS). Retrieved from https://cds.climate.copernicus.eu
Наурозбаева Ж. К., Монкаева Г. Е., Жунисова М. А., Рахматулла Н. Е., Еркинова Г. А. Ожидаемые изменения температуры воздуха и осадков по климатической модели BCC-CSM1-2 для бассейна реки Сырдария // География и водные ресурсы. - 2025. - № 1. - С. 109124. https://doi.org/10.55764/2957-9856/2025-1-109-124.11
Бакулина Е. А., Угрюмов А. И. Весенние перестройки циркуляции в стратосфере в 1958–2003 г.: Автореф. дис. … к. г. н. – Санкт-Петербург, 2009. – С. 12–13.
8-е Национальное сообщение и 5-й Двухгодичный доклад Республики Казахстан Рамочной Конвенции ООН об изменении климата. - Астана, 2022. - 491 с.
Климатический центр Росгидромета, официальный сайт https://cc.voeikovmgo.ru/ru/novosti/novosti-partnerov/2411-vmo-publikuet-globalnoe-obnovlenie-naborov-klimaticheskikh-dannykh
Гидрометеорология и гидрохимия морей, Том VI. Каспийское море. Гидрометеорологические условия. - СПб.: Гидрометеоиздат, 1992. - Вып. 1. – 359 с.
Зонн И. С., Костяной А. Г., Косарев А. Н., Жильцов С. С. Моря России. Энциклопедия. Каспийское море. – М.: Международные отношения, 2015. – 544 с.
Sillmann J., Kharin V. V., Zwiers F. W., Zhang X., & Bronaugh D. (2013). Climate extremes indices in the CMIP5 multimodel ensemble: Part 1. Model evaluation in the present climate. Journal of Geophysical Research: Atmospheres, 118(4), 1716–1733.