ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҚАР КӨШКІНІ ҚАУПІН МОНИТОРИНГТЕУ ЖӘНЕ БОЛЖАУ ӘДІСТЕРІ (АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫ, КЕМШІЛІКТЕРІ ЖӘНЕ ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ)
Article Sidebar
Main Article Content
Аңдатпа
Шолу мақала қар жамылғысын бақылаудың және қар көшкінін бол-жаудың қолданыстағы және перспективалы әдістеріне арналған. Мақалада осы саладағы отандық және шетелдік басылымдарға талдау жасалды. Қолданыстағы болжау технологияларының артықшылықтары мен кемшіліктері анықталды. Ұлттық гидрометеорологиялық қызметтің қар көшкіні бөлімінің практикалық жұмысында ХХ ғасырдың 70-80 жылдарында жасалған мониторинг пен болжаудың қолмен жасалатын әдістері қолданылады. Олардың артықшылығы - қарапайым, арзан және сенімді. Сондықтан олар әлі күнге дейін бақылау станцияларының желілерінде қолданылады. Тұтынушылар үшін қар көшкінінің түсуі туралы нақты мағлұматтар емес, үлкен аумақ бойынша жалпы анықтамалар бар ұсынымдар жасалады. Қазіргі жағдайда құрылғылардың дәлдігі мен ескертулердің сапасы көптеген ақпарат тұтынушыларына сәйкес келмейді. Біз қар көшкінін бақылау және болжау саласындағы әлемдік тәжірибе мен заманауи әзірлемелерді зерттедік. Перспективалық әдістерге талдау жасалды және оларды енгізу бойынша ұсыныстар берілді. Қар көшкініне қарсы қызметті жетілдірудің бірнеше бағыты бар: автоматтандырылған мониторинг жүйелеріне көшу, болжаудың ықтималдық нысандарын енгізу, қар көшкінінің қауіптілігін бағалау үшін ауа-райын болжаудың сандық әдістерін және жасанды интеллектті қолдану. Бірақ перспективалы ғылыми зерттеулерді енгізу үшін жаңа нормалар және оқу құжаттарын әзірлеу қажет. Модельдеу мен қашықтықтан зондтаудың көптеген әдістерінің бір кемшілігі - далалық бақылау деректерімен калибрленбеген. Оларды іс жүзінде енгізу үшін алдымен қателер мен сәйкестік стандарттарын анықтау бойынша зерттеулер жүргізу қажет.
Article Details
##submission.citations##
Северский И.В., Благовещенский В.П. Лавиноопасные районы Казахстана. – Алма-Ата: Изд-во «Наука», 1990. – 172 с.
Северский И.В., Благовещенский В.П. и др. Снежный покров и лавины Тянь-Таня. – Алматы, 2006. – 184 с.
Снежные лавины. Справочник по прогнозированию и мерам контроля. Перевод с английского. – Москва: Издательство «Прогресс»: 1964. – 250 с.
McClung D.M. Predictions in avalanche forecasting // Ann. Glaciol. – № 31. – 2000. – p. 377–381.
Устав предприятия РГП «Казгидромет». [Электронный ресурс]. – URL:https://www.kazhydromet.kz/ru/activity/normativno-pravovye-akty (дата обращения 10.09.2024).
Методические указания по прогнозированию лавин и снеголавинному обеспечению в Казахстане // Под ред. Е.И. Колесникова. – Алматы: РГП «Казгидромет», 2003. – 43 с.
Практическое пособие по прогнозированию лавинной опасности в Казахстане / Под ред. Е.И. Колесникова. – Алматы: РГП «Казгидромет», 2005. – 262 с.
Кондрашов И.В. Прогноз лавин и некоторых характеристик снежности в горах Казахстана. – Ленинград: Гидрометеоиздат, 1991. – 98 с.
Колесников Е.И. Способы расчета эмпирических формул для прогноза лавин свежевыпавшего снега в малоизученных горных районах. – Ледники, снежный покров и лавины горных районов Казахстана. – Алма-Ата, 1983. – С. 149-162.
Колесников Е.И., Попов В.И. Режим снежных лавин в низкогорьях Западного Алтая и методы их прогнозирования. – Тр. КазНИИ. – Вып. 91. – 1985. – С. 111-127.
Попов В.И., Зайцева Л.А. О снежном покрове Западного Алтая. – Сб. работ Алматинской ГМО, 1978. – Вып. 8. – С. 3-10.
Попов В.И., Колесников Е.И., Берман О.А. Массовый сход снежных лавин на западном Алтае зимой 1976/77 г. – Сборник работ Алматинской ГМО. – 1978. – Вып. 8. – С. 102-111.
Наставление гидрометеорологическим станциям и постам. – Ч. 1-3. – Алматы: Издательство «Казгидромет», 2006. – 500 с.
Жданов В.В. Анализ ошибок снеголавинных наблюдений и прогнозов // Вопросы географии и геоэкологии. – 2015. – № 3. – С. 52-55.
Соседов И.С. Исследование баланса снеговой влаги на горных склонах в Заилийском Алатау. – Алма-Ата, «Наука», 1967. – 198 с.
Швейцарский федеральный институт изучения снега и лавин. [Электронный ресурс]. – URL:http://www.slf.ch. (дата обращения 10.09.2024).
Глазырин Г.Е., Кондрашов И.В. О методической основе лавинных прогнозов. – Тр. 3-го Всесоюз. сов. по лавинам. – Л.: Гидрометеоиздат, 1989. – С. 155-164.
Практическое пособие по прогнозированию лавинной опасности. – Ленинград: Гидрометеоиздат, 1979. – 200 с.
Черноус П.А. Государственное регулирование оценивания лавинной опасности в России // Гидросфера. Опасные процессы и явления. – Т. 2. – № 3. – 2020. – С. 295-304.
Schweizer J., Mitterer C., Techel1 F., Stoffel1 A., and Reuter B. On the relation between avalanche occurrence and avalanche danger level // The Cryosphere, № 14. – 2020. – Р. 737–750 https://doi.org/10.5194/tc-14-737-2020.
Северский И.В. Возможности прогноза лавин на северном склоне Заилийского Алатау. – Вопросы географии Казахстана, 1974. – Вып. 16. – С. 141-153.
Колесников Е. И. Способы прогноза лавинной опасности по интенсивности осадков и снегопадов в горах Заилийского Алатау. – Тр. САНИГМИ, 1972. – Вып. 63 (78). – С. 104-121.
Кондрашов И. В. Опыт прогнозирования лавин из свежевыпавшего снега на снеголавинной станции Чимбулак. – Тр. САРНИГМИ. – Вып. 37 (118). – 1977. – С. 31-37.
Кондрашов И. В. К вопросу о прогнозе лавин, связанных со снегопадами // Гидрометеорология и экология. – Вып. 4. – Алматы, 1997. – С. 60-65.
Кондратьева Н.В., Аджиев А.Х., Федченко Л.М., Узденова А.Б. Методика фонового прогноза лавинной опасности для территории горных районов Республики Ингушетия и Чеченской Республики. – № 3. – Т. 15. – 2021. – С. 50-63.
Debris Flows: Disasters, Risk, Forecast, Protection. Proceedings of the 7th International Conference, Chengdu, China, 2024. – Ed. by S.S. Chernomorets, K. Hu, K.S. Viskhadzhieva. – Moscow: Geomarketing LLC. – 594 p.
Сборник трудов III международного симпозиума «Физика, химия и механика снега». Южно-Сахалинск, 2017. – Ч. I-II. – 158 с.
Автоматические метеостанции фирмы sommer. [Электронный ресурс]. –URL:https://www.sommer.at/en/company/about-us (дата обращения 10.09.2023).
Медеу А.Р., Благовещенский В.П., Жданов В.В., Ранова С.У. Автоматизированный мониторинг селевой и лавинной опасности на территории г. Алматы // Материалы Общероссийской научно-практической конференции «Изучение опасных природных процессов и геотехнический мониторинг при инженерных изысканиях». – Москва, 2022. – С. 64-69.
Apel H., Abdykerimova Z., Agalkhanova M., et al. Statistical forecast of seasonal discharge in Central Asia using observational records: development of a generic linear modelling tool for operational water resource management // Hydrology Earth System Sciences. – 2018. – № 2. – Р. 2225‒2254. (doi: 10.5194/hess-22-2225-2018).
Терехов А.Г., Ивкина Н.И., Абаев Н.Н., Елтай А.Г., Егембердиева З.М. Валидация суточного продукта Snow Depth FEWS NET для бассейна реки Урал по данным метеорологических наблюдений // Современные проблемы дистанционного зондирования Земли из космоса. – 2020. – № 3. – Т.17. – С. 31-40. DOI: 10.21046/2070-7401-2020-17-3-31-40.
Gafurov A., Kalashnikova O., Apel H. Hydrological forecast based on the snow cover index, derived from basin-wide and elevation specific remote sensing snow cover data in mountainous basins // Geophysical Research Abstracts. – Vienna: EGU2019. – 2019. – Vol. 21. – Р. 66-78.
Blagovechshenskiy, V.; Kondrashov, I.; Yeserkepova, I.; Gassner, M.; Latenser, M. Experience in using the NXD2000 program for avalanche forecasting in the Zailiysky Alatau. Data Glaciol. Stud. – 2003, – 94, – Р. 115–118
Bakermans L., Jamieson B., Schweizer J., Haegeli P. Using stability tests and regional avalanche danger to estimate the local avalanche danger // Ann. Glaciol. – № 51(54). – 2010. – 176–186.
Bründl M., Etter H.J., Steiniger M., Klingler C., Rhyner J., Ammann W. IFKIS – a basis for managing avalanche risk in settlements and on roads in Switzerland // Nat. Hazards Earth Syst. Sci. – № 4 (2). – 2004. – рр. 257–262.
Brabec B. and Meister R. A nearest-neighbor model for regional avalanche forecasting // Ann. Glaciology. – № 32. – 2001. – P. 130-134. Doi: 103189/172756401781819247.
Cagnati A., Valt M., Soratori G., Gavaldà J., Sellés C.G. A field method for avalanche danger-level verification // Ann. Glaciol. – 26. – 1998. – pp. 343–346.
Meister R., Country-wide avalanche warning in Switzerland / International Snow Science Workshop, Snowbird, Utah, U.S.A., 30 October-3 November 1994 ISSW 1994 Organizing Committee, Snowbird UT, USA, 1995. – p. 58–71.
Singh D. and Ganju A. Expert system for prediction of avalanches research // Сommunications current science. – Vol. 94. – №. 8. – 2008. – P. 1076-1081.
European Avalanche Danger Scale (link) URL:http://www.avalanches.org/ eaws/en/main_layer.php?layer=basics&id=2 (Дата обращения 01.02.2019 г.).
Blagovechshenskiy, V.;Medeu, A.; Gulyayeva, T.; Zhdanov,V.; Ranova, S.; Kamalbekova, A.;Aldabergen, U. Application of Artificial Intelligence in the Assessment and Forecast of Avalanche Danger in the Ile Alatau Ridge // Water. – 2023. – № 15, – Р. 1438. https://doi.org/10.3390/w15071438
Бишоп Кристофер М. Распознавание образов и машинное обучение. Перевод с английского Д. А. Клюшина. – Москва: Диалектика. – 2020. – 960 с.
Schweizer J., Föhn P.M.B., Avalanche forecasting - an expert system approach // Ann. Glaciol. – 42 (141). – 1996. – p. 318–332. doi: 10.3189/S0022143000004172
Сайт российского представительства фирмы StatSoft. [Электронный ресурс]. – URL: http://www.StatSoft.ru (дата обращения 10.10.2022).
Флеминг Д. и др. Руководящие указания ВМО по обслуживанию прогнозами и предупреждениями о многих опасных явлениях с учетом их возможных последствий. ВМО. – № 1150. – 2015. – 26 с. (www.wmo.int)
Программное обеспечение – рабочие столы синоптика. [Электронный ресурс]. – URL:https://mapmakers.ru/#section-company (дата обращения 10.10.2024).