ІЛЕ-БАЛҚАШ АЛАБЫ БҰЛАНУЫНА КЛИМАТТЫҢ ӨЗГЕРУІНІҢ КӘЗІРГІ ӘСЕРІ
Article Sidebar
Main Article Content
Аңдатпа
Іле-Балқаш бассейнінің мысалында соңғы қырық жылдағы су бетінен буланудың өзгеруі, сонымен қатар булануға әсер ететін кейбір метеорологиялық көрсеткіштердің өзгеруі қарастырылды. Жүргізілген жұмыс 1980-1995 жж. аралығында алдыңғы 1996- 2020 жж. кезеңге қатынаса отырып су бетінен булану өзгерістеріне баға берілді. Іле-Балқаш ойпатының жазықтық станциялар аумағында буланудың ұлғаюы және ол шамамен 1-10 % өсуі байқалған, ал таулы аймақтарда және су алабтарына жақын аймақтарда буланудың шамамен 2-9 % азаюы анықталған. Алынған нәтижелерге сүйене отырып, өзен алабындағы жазықтық станцияларда су бетінен буланудың жоғарылауы температуранын көтерілуіне және жауын-шашын мөлшерінің аздап көбейуіне байланысты қорытынды жасауға болады. Сонымен қатар Іле өз. - Балқаш көлі алабындағы таулы аймақтарда және су акваторияларына жақын аймақтарда буланудың азаюы желдің орташа жылдамдығының төмендеуімен және ауа ылғалдылығының аздап жоғарылауымен байланысты. Бұл зерттеу ауыл шаруашылығы және су ресурстары салаларында шешім қабылдауды көмектесуі мүмкін, өйткені су бетінен булану көптеген гидрологиялық, климаттық және гидродинамикалық модельдерге қатысады, сондықтан алынған нәтижелерді көптеген ғылыми есептеулерде қолдануға болады.
Article Details
##submission.citations##
Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) (Ed.), 2023. Climate Change Information for Regional Impact and for Risk Assessment, in: Climate Change 2021 – The Physical Science Basis: Working Group I Contribution to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press, Cambridge, p. 1767–1926. https://doi.org/10.1017/9781009157896.014
Hussien A. G., Hashim F. A., Qaddoura R., Abualigah L., Pop A. 2022. An enhanced evaporation rate water-cycle algorithm for global optimization. Processes 10, 2254.
Landau L. D., Akhiezer A. I., Lifshitz E. M., 1967. Chapter ix - phase transitions, in: Landau L.D., Akhiezer A.I., Lifshitz E.M. (Eds.), General Physics. Pergamon, Oxford, p. 197–229. https://doi.org/10.1016/B978-0-08-009106-8.50012-1
Brkić Ž., 2023. Increasing water temperature of the largest freshwater lake on the Mediterranean islands as an indicator of global warming. Heliyon 9, e19248. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2023.e19248
Guan X., Liu C., Zhang J., Wang G., Bao Z., Jin J., 2022. On the attribution of changing water surface evaporation across China. Journal of Hydrology: Regional Studies 40, 100991. https://doi.org/10.1016/j.ejrh.2022.100991
Монкаева Г. Е. О методах расчета испарения с водной поверхности Иле-Балкашского водохозяйственного бассейна // Материалы Международной конференции «Мировые тенденции развития науки и техники: пути совершенствования». М., 2022. - С. 313–317.
Bao A., Tao Y., Xu W., Lei J., Jiapaer G., Chen X., Komiljon T., Khabibullo S., Sagidullaevich X., Kamalatdin I., 2024. Ecological problems and ecological restoration zoning of the Aral Sea. Journal of Arid Land 16, p.1–16. https://doi.org/10.1007/s40333-024-0055-6
De Boer T., Paltan H., Sternberg T., Wheeler K., 2021. Evaluating Vulnerability of Central Asian Water Resources under Uncertain Climate and Development Conditions: The Case of the Ili-Balkhash Basin // Water 13. https://doi.org/10.3390/w13050615
Polikarpov D., Savelyev I., 2023. Socio-demographic situation in the city of Almaty: prospects and risks of development. p. 322–332
Sala R., Deom J. M., Aladin V., Plotnikov I., Nurtazin S., 2020. Geological History and Present Conditions of Lake Balkhash. p. 143–175. https://doi.org/10.1007/978-3-030-42254-7_5
Tilekova Z., Oshakbaev M., Khaustov A., 2016. Assessing the geoecological state of ecosystems in the Balkhash region. Geography and Natural Resources 37, 79–86. https://doi.org/10.1134/S187537281601011X
Турсунова А. А., Мырзахметов А. Б. Водные ресурсы Иле-Балкашского бассейна с учетом международных принципов совместного использования // Руснаука/ География/3. 2012. https://www.rusnauka.com/14_ENXXI_2012/Geographia/3_110293.doc.htm
Кожахметов П. Ж., Монкаева Г. Е. Оценка испарения с водной поверхности на основе фактических данных измерении с помощью ГГИ-3000 (на примере Иле-Балхашского бассейна) // Гидрометеорология и экология. – 2017. - № 3 (86). – С. 49-59.
Мазур Л. П., Маринович Т. В. Оценка гидроклиматических показателей в горных районах Илейского Алатау // Гидрометеорология и экология. – 2007. – Вып.1. – С. 75–85.
Кузьмин П. П. К методике исследования и расчета испарения с поверхности снежного покрова // Труды ГГИ. – 1953. – Вып. 41 (95). – С. 34–52.
Постников А. Н. Испарение с поверхности снежного покрова за период его возникновения на территории России // Ученые записки № 2. – СПб.: РГГМУ, 2016. – С. 55-63.
Вуглинский В. С., Албул И. П. Методика расчета испарения с водной поверхности по данным испарителя ГГИ-3000 // Вестник СПбГУ. Сер. 7. 2016. Вып. 3. - С.118-128.
Кузнецов В.И. Методика расчета испарения с бассейнов площадью 20 м2 по наблюдениям в испарителях ГГИ-3000 // Труды ГГИ. – 1970. – Вып. 181. – С. 3-32.
Вуглинский В.С. Водные ресурсы и водный баланс крупных водохранилищ СССР. – Л: Гидрометеоиздат, 1991. – 65 с.
Ежегодный бюллетень мониторинга состояния и изменения климата Казахстана. Астана. 2022 https://www.kazhydromet.kz/ru/klimat/ezhegodnyy-byulleten-monitoringa-sostoyaniya-i-izmeneniya-klimata-kazahstana
Курманова М., Монкаева Г. Специализированное климатическое обслуживание в поддержку принятия решений в Казахстане // Международная молодежная школа и конференция по вычислительно-информационным технологиям для наук об окружающей среде. – М.: 2019. – С.317–320.