ҚАЗАҚСТАННЫҢ ОҢТҮСТІГІНДЕГІ ҚҰРҒАҚШЫЛЫҚТЫҢ ҚАРҚЫНДЫЛЫҒЫ МЕН ЖИІЛІГІНЕ КЛИМАТТЫҚ ӨЗГЕРІСТЕРДІҢ ӘСЕРІН БАҒАЛАУ

Main Article Content

Эльмира Талипова
Айман Нысанбаева
Аяжан Турсынбай

Аңдатпа

Климаттың өзгеруі құрғақшылыққа бейім өңірлер үшін барған сайын елеулі қауіпке айналуда. Соңғы онжылдықтарда Қазақстанның оңтүстік және бастыс аймақтарында орташа жылдық температураның жоғарылауы, жауын-шашынның азаюы және құрғақшылықтың қайталануы басқа аймақтарға қарағанда анық байқалуда. Бұл процестер ауыл шаруашылығына, су ресурстарына және экожүйелерге теріс әсер етіп, экономикалық және азық-түлік қауіпсіздігіне қауіп төндіреді. Құрғақшылық өнімділіктің төмендеуіне, топырақтың деградациясына және су тапшылығының жоғарылауына әкеледі, бұл шөлейттену мәселесән күшейтеді. Бұл мақалада Қазақстанның оңтүстік аймағындағы заманауи климат өзгерістеріне талдау жүргізіліп, оның құрғақшылықтың қарқындылығы мен жиілігіне әсері бағаланған. Зерттеудің негізгі мақсаты - 1950-2023 жылдар аралығындағы жауын-шашын мен ауа температурасының мәндерін пайдалана отырып стандартталған жауын-шашын (SPI) және булану (SPEI) индекстерін пайдалана отырып, құрғақшылықтың қарқындылығы мен жиілігіне талдау жүргізілді. Сонымен қатар, зерттеу барысында климаттың өзгеру тенденциялары мен құрғақшылық сипаттамаларын бағалау үшін Манн-Кендалл тесті қолданылды. Зерттеу нәтижесі бойынша SPEI нәтижелері 1990 жылдардан кейін құрғақшылық кезеңдерінің қарқындылығы мен жиілігінің SPI көмегімен алынған нәтижелерге қарағанда артуы байқалады. Жалпы екі индекс бойынша да 2019 жылдан бастап құрғақшылықтың күшті және экстремалды деңгейлері тіркеліп келеді.

Article Details

Бөлім
Климатология и метеорология
##submission.authorBiographies##

##submission.authorWithAffiliation##

PhD («География және су қауіпсіздігі институты» АҚ, Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті, Алматы, Қазақстан; elmira_280386@mail.ru)

##submission.authorWithAffiliation##

Г.ғ.к., доцент (Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы, Қазақстан; ayman.nysanbaeva@kaznu.edu.kz)

##submission.authorWithAffiliation##

Магистрант (Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы, Қазақстан; ayazhan.0200@bk.ru)

##submission.citations##

Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым. 2022 жылғы жаһандық климат жағдайы. – Женева: ДМҰ, 2023.

Қазақстан Республикасының Климаттың Өзгеруі туралы БҰҰ Негіздемелік Конвенциясы бойынша 8-ші Ұлттық хабарламасы және 5-ші екіжылдық есебі. – Астана, 2022. – 491 б.

Mukherjee S., Mishra A., Trenberth K.E. Climate Change and Drought: A Perspective on Drought Indices // Curr. Clim. Chang. Rep. – 2018. – Vol 4. – P. 145-163.

Niranga A. Mahesh E. A comprehensive assessment of remote sensing and traditional based drought monitoring indices at global and regional scale // Geomatics, Natural Hazards and Risk. – 2022. – Vol. 13, № 1. – P. 762-799. – DOI: 10.1080/19475705.2022.2044394.

Isia I., Hadibarata T., Jusoh M.N.H., Bhattacharjya, R.K., Shahedan N.F., Bouaissi A., Fitriyani N.L., Syafrudin M. Drought Analysis Based on Standardized Precipitation Evapotranspiration Index and Standardized Precipitation Index in Sarawak, Malaysia // Sustainability. – 2023. – Vol. 15. Article 734. https://doi.org/10.3390/su15010734.

Wilhite D.A. Drought as a natural hazard: concepts and definitions // Wilhite D.A. ed. Droughts: Global Assessment. – London: Routledge, 2000. – P. 3-18.

Dai A. Drought under global warming: A review // Wiley Interdisciplinary Reviews: Climate Change. – 2011. – Vol. 2. – P. 45-65 https://doi.org/10.1002/wcc.81.

Zhang T., Su X., Zhang G., Wu H., Wang G., & Chu J. Evaluation of the impacts of human activities on propagation from meteorological drought to hydrological drought in the Weihe River Basin, China // Science of the Total Environment. – 2022. – Vol. 819. Article 153030 https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2022.153030.

Zargar A., Sadiq R., Naser B., Khan F.I. A review of drought indices // Enviromtental Reviews. – 2011. –Vol. 19. – P. 333–349.

Vicente-Serrano S.M., Beguería S., López-Moreno, J.I. A Multiscalar Drought Index Sensitive to Global Warming: The Standardized Precipitation Evapotranspiration Index // J. Climate. 2010. Vol. 23. P. 1696–1718.

Dubey S.K., Sharma D. Spatio-Temporal Trends and Projections of Climate Indices in the Banas River Basin, India // Enviromental Processes. – 2018. – Vol. 5. – P. 743–768.

Оңтүстік Қазақстанның шаруашылық географиясы [Электрондық ресурс]. – URL: https://el.kz/content-5164_4419/.

Стандартталған жауын-шашын индексі. Пайдаланушы нұсқаулығы. № 1090. – Женева: ДМҰ, б.ж. – 18 б.

Blain G.C. Removing the influence of the serial correlation on the Mann–Kendall test // Rev. Bras. Meteorol. – 2014. – Vol. 29. – P. 161–170.